Święta Bożego Narodzenia to magiczny czas wypełniony świętowaniem, spotkaniami z rodziną i znajomymi oraz obdarowywanie prezentami. Ważną rolę odgrywa symbolika, która w dawnej kulturze ludowej była dość bogata i sięgała korzeniami kultu dusz zmarłych i sił przyrody. Środki, jakich używano, miały zwiastować dobrobyt w nadchodzącym roku, a także uchronić domowników przed chorobami i nieszczęściami.
Niezwykłą atmosferę w czasie Świąt tworzą tradycyjne, aromatyczne ciasta, korzenne ciasteczka, słodkie i wyborne smakołyki, a także rodzinny klimat, ulubione kolędy, choinka oraz prezenty. Z wyjątkowymi świątecznymi smakami łączy się sporo wierzeń oraz zwyczajów, a ich niezwykłość polega na tym, że są przekazywane z pokolenia na pokolenie, a ich receptura jest niezmienna. Każdy z nas ma swoje ulubione świąteczne przysmaki, ale czy wiecie, że są przepyszne tradycyjne słodkości, które goszczą na polskich stołach od pokoleń? W tym artykule postaram się Wam przybliżyć niektóre łakocie.
Historia świątecznych słodkości
Świąteczne wypieki są kulinarnym zwieńczeniem rodzinnego stołu oraz środkiem przekazu tradycji, wspomnień czy domowego ogniska. Towarzyszą nam od wieków w czasie tych magicznych momentów i są nie tylko uzupełnieniem kawy, herbaty, gorącej czekolady, ale także przekąską podczas rodzinnych spotkań oraz wspólnego kolędowania. Historie niektórych słodkości sięgają wielu wieków wstecz i wiążą się z tradycjami Bożego Narodzenia. Na stole nie może zabraknąć na pewno:
-makowca, gdyż mak symbolizuje obfitość, dobrobyt, szczęście i dostatek na nadchodzący rok,
-sernika o delikatnej strukturze i wyjątkowym smaku,
-piernika z przyprawami korzennymi, które były cenne i trudno dostępne już w średniowieczu, a taki wypiek był rarytasem.
Na naszych świątecznych stołach królują przede wszystkim wymienione wyżej ciasta. Ale czy wszędzie pojawiają się te same słodkości? Nie zawsze, ponieważ są regiony, gdzie smakołyki są całkiem różne i mogą nas niekiedy nawet zaskoczyć. Oto kilka ciekawostek na temat świątecznych słodkości z różnych regionów Polski:
-na Kaszubach znanym i tradycyjnym deserem jest miodny kuch- ciasto z dodatkiem miodu, tartej marchwi oraz orzechów, można dodać również dżem i bakalie,
-na Śląsku królową świątecznych potraw jest moczka- rodzaj budyniu z pokruszonych pierników, rozmoczonych w kompocie porzeczkowym z dodatkiem bakalii. Znana jest również makówka- kawałki bułki drożdżowej przełożonej słodkim makiem i zalane mlekiem,
-w Małopolsce do tradycyjnych wypieków należy przekładaniec krakowski- jest to ciasto drożdżowe, które dzieli się na 4 części i przekłada się je konfiturami oraz masą orzechową lub migdałową,
-w Opolskim znanym przysmakiem są tak zwane śliszki- są to bułki drożdżowe o podłużnym kształcie z nadzieniem makowym, są miękkie i wilgotne, ponieważ zamacza się je w mleku przed upieczeniem,
-w Wielkopolsce do najpopularniejszych świątecznych deserów należy strucla drożdżowa z makiem.
Wypieki świąteczne są bardzo zakotwiczone w historii i tradycji ludowej, a jej początki sięgają starożytnych obrzędów oraz uroczystości, które były obchodzone w różnych regionach. Takie obchody były dla ludzi okazją do udziału w licznych rytuałach i podarowania bogom lub duchom nietypowych potraw. Najczęściej to wypieki były wykorzystywane do podarków, gdyż pozwalał na to dostęp do składników takich jak mąka, miód, orzechy, owoce.
Teraz przedstawię Wam niektóre tradycyjne słodkości takie jak np.:
PIERNIK
Aromatyczny, świąteczny o intensywnym smaku i korzennym zapachu jest tradycyjnym wypiekiem Świąt Bożego Narodzenia. Jego nazwa odnosi się do słowa pierny- pieprzny. Pierniki sprzedawano w VII wieku w aptekach jako lek dający pozytywne wyniki przy wielu dolegliwościach. Służyły za luksusowy prezent i były produktem handlowym oraz towarzyszyły każdej królewskiej koronacji. Pilnie strzeżone receptury uniemożliwiały wyrobienie ciasta na piernik samemu. Dawniej pierniki były symbolem bogactwa, a ludzie gromadzili dzięki nim ogromne majątki. Z początku słodkości te dostępne były na dworze królewskim i u bogatych magnatów. Dopiero w XIX wieku trafiły na stoły chłopów, gdy przyprawy korzenne były tańsze i bardziej osiągalne. Do dnia dzisiejszego w niektórych regionach Polski pierniki są jedną z dwunastu potraw, gdyż symbolizują dobrobyt. Początek wypiekania piernika sięga XIII-XIV wieku, a tradycja wypieku tego przysmaku przybyła do Torunia z Niemiec wraz z osadnikami. Korzystne znaczenie miało położenie miasta na szlaku handlowym, więc dostęp do korzennych przypraw był łatwy, a żyzna gleba zapewniała stały dostęp do dobrej jakościowo mąki, a miód pozyskiwano dzięki wysoko rozwiniętej hodowli pszczół. Pierwsze źródła o wypiekaniu pierników pochodzą z 1380 roku i mówią o pewnym piernikarzu, który podobno oprócz chleba wypiekał korzenne ciastka.
Przepis na idealny piernik, uzależniony jest od tego, jakie ciasto chcemy otrzymać. Żeby było miękkie i puszyste trzeba dodać sody lub proszku do pieczenia, powideł oraz mleka. W przepisie nie może zabraknąć mąki, cukru, płynnego miodu, masła, jajek oraz przypraw korzennych takich jak cynamon, kardamon, imbir, goździki, anyż, gałka muszkatołowa, ziele angielskie, pieprz, żeby otrzymać charakterystyczny smak. Przepis na tradycyjny piernik znajduje się w linku.
https://www.kwestiasmaku.com/przepis/piernik-staropolski
Możemy wyróżnić wiele wariantów piernika w zależności od regionu:
-w Oleśnicy wypiekane są pierniki pszenno-żytnie z białym i kolorowym lukrem oraz motywem roślinnym,
-na Kujawach powstały przepisy na pierniki z dodatkami ziemniaków oraz dyni, mają kształt serc, kwiatków, gwiazdek i są polukrowane,
-na Podkarpaciu dodaje się do pieczenia pierników fasolę białą, wtedy są pulchne i miękkie,
-na Warmii i Mazurach wypiekane są pierniki, które przypominają kostkę brukową, są twarde i mają kształt kwiatków, dodatkowo smarowane są na wierzchu powidłami śliwkowymi, a następnie trzeba je zapiec,
-w Lubuskim pierniki dekorowane są lukrem i perłowymi ozdobami z dodatkiem karmelu w masie.
MAKOWIEC
To słodki i obowiązkowy wypiek na wigilijnym stole. Zgodnie z tradycją makowiec ma zapewnić szczęście, spokojny sen przez cały rok, urodzaj oraz płodność. Ziarenka maku poza wyjątkowym smakiem mają sporą zawartość witamin oraz składników odżywczych. Zanim jednak zaczniemy pieczenie makowca, trzeba kupić odpowiedni mak- ziarenka powinny mieć lekko szary kolor i muszą być sypkie. Do maku warto dodać orzechy, rodzynki, skórkę pomarańczową kandyzowaną, inne ulubione bakalie, owoce, miód. Ciasto drożdżowe do makowca powinno być dobrze wyrobione, jednolite i elastyczne, a wtedy będzie się dobrze rolowało i nie rozpadnie się podczas pieczenia, Aby ciasto zachowało dłużej świeżość, trzeba do przygotowania wykorzystać rozpuszczony, ostudzony tłuszcz oraz przesianą mąkę. Drożdże należy rozpuścić w letnim mleku, albo w wodzie z małą ilością mąki oraz cukru. Aby makowiec nie popękał i żeby nie był spłaszczony, trzeba owinąć ciasto pergaminem. Gotowe ciasto można udekorować cukrem pudrem, lukrem, płynną czekoladą, kolorowymi posypkami czy kandyzowanymi owocami. Tradycyjny makowiec jest nadal uwielbianym wypiekiem na święta Bożego Narodzenia, a jednak powstały nowe receptury makowca z różnymi dodatkami takie jak na przykład:
- makowiec z białą czekoladą- dodanie tej czekolady do maku sprawi, że ciasto będzie słodkie i ciekawe w smaku. Białą czekoladę można wykorzystać do zrobienia polewy, którą możemy później ozdobić na przykład wiórkami gorzkiej czekolady, płatkami migdałowymi lub posiekanymi orzechami;
- makowiec z kruszonką – te drobne i słodkie okruszki ciasta rozsypane na wierzchu makowca jeszcze przed pieczeniem dodadzą chrupkości, a gdy do kruszonki dodamy posiekane orzechy, to zwiększymy chrupkość i wzbogacimy smak. Orzechową kruszonkę można dodać do masy makowej, a wtedy jej smak i konsystencja będą inne;
- makowiec z owocami – suszone lub świeże owoce takie jak: figi, daktyle, śliwki, morele urozmaicą smak i sprawią, że nadzienie będzie bardziej wilgotne. A żeby złamać trochę słodki smak, warto dodać do masy czarne porzeczki albo wiśnie.
KOMPOT Z SUSZU
Napój ten obrazuje umiejętności przechowywania owoców na zimowe, ciężkie chwile. Wyraża hojność natury i nadzieje na dalszy rozwój. Kompot z suszu ma dużo składników odżywczych, które korzystnie wpływają na zdrowie i jest obowiązkową potrawą wigilijną. Zgodnie z wierzeniami ludowymi składniki, z których powstaje ten kompot, mają magiczną moc:
-jabłka gwarantują zdrowie miłość i pokój
-gruszki symbolizują długowieczność
-śliwki wypędzają niedobrą energię
Podstawowymi składnikami kompotu z suszu są jabłka, śliwki, gruszki oraz możemy dodać do niego rodzynki, morele, figi. Kompot możemy przyrządzić z cytryną, ze skórką cytryny lub pomarańczy, cukrem, gałką muszkatołową, goździkami. W niektórych recepturach smak wzbogaca się miodem, imbirem, cynamonem, słodkim lub półsłodkim winem. Największą zaletą kompotu z suszu jest dobrobyt błonnika, który pobudza perystaltykę jelit, zapewnia uczucie sytości, usprawnia trawienie oraz sprzyja rozwojowi odpowiednich bakterii w jelitach. Susz jest też źródłem witamin i minerałów, które wspierają wzrok, działają pozytywnie na układ nerwowy, odpornościowy oraz wspierają wątrobę i proces krzepnięcia krwi. W przysmaku znajdziemy również peptydy, miedź, żelazo, magnez, potas. Z racji tego, że kompot z suszu ma mnóstwo składników zdrowotnych, powinien być obecny częściej w naszym menu, a nie tylko na wigilijnym stole. Kompot z suszu można podać na zimno albo ciepło. Najbardziej będzie smakował z dodatkiem owoców i przypraw, z którymi był gotowany. Dodając na przykład plasterek świeżej pomarańczy do szklanki z kompotem, podkręcimy jego wyjątkowy smak. Bardzo prosty przepis na kompot z suszonych owoców znajduje się w linku.
https://www.kwestiasmaku.com/przepis/kompot-z-suszu
SERNIK
Przysmak ten swoją historię zaczyna w czasach starożytnych Rzymian i Greków. Ciasto to było wtedy traktowane jak prawdziwy rarytas. Wypiek mogli spożywać zwycięscy olimpijscy. Pierwszy przepis na sernik został spisany w III wieku przez pisarza greckiego Atenajosa i zamieszczony w jego dziele „Uczta Mędrców”. Z rozwojem Cesarstwa Rzymskiego sernik opanowywał nowe tereny. Do Polski klasyczny sernik przywiózł król Jan III Sobieski z Wiednia. W staropolskiej kuchni już wcześniej przyrządzano to ciasto pod nazwą arkas (rodzaj mlecznej galarety z cukrem. Jajka z żółtkami dodawano do posłodzonego mleka, zakwaszano cytryną, po podgrzaniu oddzielano serwatkę, twaróg schładzano i dodawano cukier oraz cynamon, a także polewano śmietaną) i jednym z jego składników był twaróg. Współczesna forma tego przysmaku stała się znana dopiero w XIX wieku. Czasami nazywany był plackiem serowym i pieczony był na suchym spodzie lub bez niego. Z biegiem lat rozpowszechniła się krakowska opcja sernika z typową kratką na górze. Tradycyjny polski sernik powstał z naturalnego, wiejskiego, tłustego twarogu, który musiał być zmielony przynajmniej trzy razy. A teraz w sklepach możemy znaleźć gotowe masy sernikowe. Obecnie serniki przygotowuje się na wiele sposobów z różnymi dodatkami i nie tylko z twarogu. Do przygotowania używa się również serków homogenizowanych czy jogurtu naturalnego. Sporą popularnością cieszą się wegańskie serniki na bazie tofu. Sernik przygotowywany na święta w wielu domach jest tradycją. Przepis na tradycyjny sernik znajduje się w linku.
https://www.kwestiasmaku.com/przepis/sernik-tradycyjny
Gdy upieczony sernik już ostygnie, warto go czymś udekorować. Wariantów jest wiele, można wykorzystać: polewę czekoladową, kruszonkę, lukier, piankę z rosą, frużelinę, cukier puder, owoce w galaretce. Współczesna interpretacja klasycznych wypieków jest dowodem na to, że można łączyć szacunek do tradycji z nowoczesnym podejściem do przyrządzania świątecznych wypieków. Współczesne cukiernictwo wciąż poszukuje nowych smaków i inspiracji. Na topie są eksperymenty i łączenie różnych składników, które zmieniają smak, wygląd oraz konsystencje tradycyjnych wypieków. Sernik może mieć wiele modyfikacji w zależności od użytych dodatków takich jak owoce, masa makowa, rodzynki, sok z cytryny, kruszonka, beza, czy budyń o smaku toffi zamiast waniliowego. I już całkiem nowy przepis na sernik powstaje.
KUTIA
Wigilijna kutia to popularna słodka potrawa wywodząca się z kuchni litewskiej, rosyjskiej, ukraińskiej, białoruskiej i dawnej polskiej kuchni kresowej. Tradycyjna receptura składa się z maku, ziaren pszenicy oraz bakalii i miodu. Do dziś w niektórych domach kutia jest podawana jako jedno z 12 dań wigilijnych. Składniki, z których jest przygotowana, symbolizują płodność, zdrowie i dostatnie życie. Kutia posiada wiele zdrowych pierwiastków, ale jest też kaloryczna. Zazwyczaj podaje się ją z ziarnami pszenicy albo z makaronem lub pęczakiem. Można do niej dodać przeróżne bakalie- suszone skórki kandyzowane, skórki z cytrusów, orzechy włoskie, rodzynki, migdały i inne ulubione dodatki. Tradycyjną kutię możemy wzbogacić wiórkami kokosowymi. Warto spróbować, chociaż odrobinę ze względu na symbolikę i wiekową tradycję. W linku znajduje się przepis na kutię.
https://odzywianie.wprost.pl/produkty/10395130/kutia-przepis-sposob-przygotowania-pszenica-do-kutii.html
CIASTECZKA ŚWIĄTECZNE
Przygotowanie świątecznych ciasteczek wcale nie jest skomplikowane, a w wielu domach pieczenie jest wręcz obowiązkowe i należy do tradycji. Do szykowania tych smakołyków można zaangażować wszystkich domowników i bliskich, co wpłynie korzystnie na nasze relacje. Dodatkowo można się dobrze bawić i zrelaksować, liczy się kreatywność oraz wyobraźnia. Przepisy na niektóre ciasteczka znajdziecie w linkach poniżej.
https://www.westwing.pl/inspiration/porady-triki/kuchenne-inspiracje/ciasteczka-swiateczne/
https://www.najprzepis.pl/kategoria/pierniczki
https://www.najprzepis.pl/kategoria/ciasteczka-na-boze-narodzenie
Dekorowanie świątecznych ciasteczek to ostateczna część ich przygotowania i chyba wszyscy będą ze mną zgodni, że jest to najprzyjemniejsza czynność, jaką wykonujemy, przyrządzając te smakołyki. Ozdobić ciasteczka możemy lukrem, czekoladą, kolorowymi posypkami o różnym motywie czy nawet jadalnym brokatem. Samodzielnie przygotowane, udekorowane i starannie zapakowane ciasteczka mogą być podarowane jako prezent, który na pewno sprawi przyjemność i wywoła uśmiech na twarzy osoby obdarowanej. W końcu jest to prezent od serca.
Nowoczesne podejście do klasycznych wypieków świątecznych pozwala na tworzenie nowych smaków na bazie tradycyjnych słodkości. Dodając lub zamieniając różne składniki i dodatki w klasycznych przepisach takich jak sernik, makowiec czy piernik trzeba zwrócić uwagę na to czy te dodane składniki będą się dobrze łączyć z pozostałymi smakami. Do sernika czy makowca możemy dodać białą czekoladę, owoce, kruszonkę, polewę czekoladową, kawę czy polewę pomarańczową, a do piernika możemy dodać czekoladę w postaci polewy albo zamiast ciasta można zrobić czekoladowe pierniczki.
Zachowanie tradycji w świątecznych wypiekach wiąże się z wieloma zwyczajami i wierzeniami, a sprawdzone przepisy na tradycyjne ciasta, aromatyczne ciasteczka korzenne, słodkie desery jest wyjątkowym zwieńczeniem świątecznych dni w gronie najbliższej rodziny.
Święta bez domowych słodkości? Niemożliwe, ponieważ łakocie te wprowadzają magiczny nastrój, wypełniają dom niepowtarzalnym aromatem korzennych przypraw, czekolady, miodu i bakalii. Najczęściej na stole dominuje sernik, piernik, makowiec, keks czy ciasta przekładane różnymi masami, które łatwo można zmodyfikować i lekko urozmaicić. Eksperymentowanie z tradycyjnymi wypiekami wcale nie jest trudne i warto spróbować coś zmienić i uzyskać nowe tradycyjne ciasta, które zaskoczą smakiem i wyglądem domowników. W linku poniżej znajdziecie wiele różnych świątecznych przepisów.
https://gotujzcukiereczkiem.pl/porady/ciasta-na-swieta/
Magiczną atmosferę i niezwykły urok w moim domu tworzymy dzięki naszej obecności, wspólnym kolędowaniem, ubieraniem choinki- obowiązkowo z prezentami oraz niezastąpionymi, sprawdzonymi tradycyjnymi słodkościami czasami nawet tymi nowymi i nieraz wzbogaconymi nietypowymi składnikami, aby trochę przełamać monotonię i wypróbować coś nowoczesnego. Zachęcam do eksperymentów i dzielenia się własnymi pomysłami w komentarzach.
Z okazji Świąt Bożego Narodzenia oraz Nowego Roku życzę Wszystkim zdrowia, szczęścia, spokoju oraz mile spędzonych chwil w gronie rodzinnym. Wesołych Świąt!